Viện kiểm sát được giao nhiệm vụ: Thực hành quyền công tố tức là việc xem xét truy cứu trách nhiệm hình sự đối với một cá nhân hay pháp nhân nào đó từ khi nhận được tin báo tội phạm, trong suốt quá trình điều tra truy tố và xét xử hình sự đến khi ản án hình sự có hiệu lực pháp luật. Trước đây trong lĩnh vực kiểm sát án hình sự có tên gọi là “Kiểm sát điều tra” cũng có nhiệm vụ công tố tuy nhiên chủ yếu vẫn là kiểm sát hoạt động tư pháp trong lĩnh vực điều tra. Đứng trước yêu cầu cải cách tư pháp hiện nay, theo quy định của Hiến pháp, Luật tổ chức Viện kiểm sát và các đạo luật mới về tư pháp thì nhiệm vụ của Viện kiểm sát được quy định rõ ràng là: Thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Trong đó nhiệm vụ thực hành quyền công tố đặt ra yêu cầu và trách nhiệm rất nặng nề đối với viện kiểm sát, đi cùng với nhiệm vụ này Luật cũng quy định cho Viện kiểm sát thêm một số quyền nhất là trong giai đoạn điều tra Viện kiểm sát được trực tiếp tiến hành một số hoạt động điều tra để giúp cho Viện kiểm sát làm tốt nhiệm vụ thực hành quyền công tố của mình.
Để đáp ứng yêu cầu điều tra phòng chống tội phạm trong tình hình mới, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao đã ban hành Chỉ thị 06 ngày 6/12/2013 yêu cầu toàn ngành tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều tra.
Lãnh đạo Viện kiểm sát tỉnh Ninh bình đã chỉ đạo quyết liệt, áp dụng nhiều biện pháp, đổi mới mạnh mẽ nhằm thực hiện có hiệu quả Chỉ thị 06 về tăng cường trách nhiệm công tố trong khởi tố - điều tra như:
- Tổ chức nhiều các lớp tập huấn, mời những người có nhiều kinh nghiệm thực tế giảng dạy về kỹ năng điều tra như: Khám nghiệm hiện trường, Hỏi cung bị can, lấy lời khai người bị hại, người làm chứng, đối chất… cho tất cả cán bộ, Kiếm sát viên làm án hình sự hiểu sâu hơn về kiến thức điều tra vững vàng hơn về thao tác trong quá trình thực hành quyền công tố;
- Trong lãnh đạo liên ngành cấp tỉnh đã chủ động phối hợp liên ngành chỉ đạo giải quyết kịp thời những khó khăn, vướng mắc phát sinh của 2 cấp điều tra.
- Đổi mới mạnh mẽ trong việc chỉ đạo các phòng nghiệp vụ tăng cường công tác hướng dẫn nghiệp vụ cho cấp huyện. Những vụ việc nghiêm trọng, phức tạp có khó khăn, vướng mắc Viện kiểm sát huyện báo cáo đều được lãnh đạo viện và các phòng nghiệp vụ nghiên cứu chỉ đạo giải quyết kịp thời.
Cùng với sự quyết tâm cao của lực lượng cán bộ kiểm sát viên làm công tác hình sự, trong thời gian qua, trách nhiệm công tố trong khởi tố - điều tra đã được nâng lên một cách đáng kể như:
- Đã chủ động hơn trong việc phối hợp với Cơ quan điều tra để nắm, đánh giá các chứng cứ phục vụ tốt cho việc phê chuẩn; Tất cả các trường hợp bắt, tạm giữ trước khi phê chuẩn, Kiểm sát viên đều tham gia hoặc trực tiếp tiến hành lấy lời khai; Những vụ việc rất nghiêm trọng, phức tạp, có mâu thuẫn trong lời khai hoặc đối tượng không nhận tội hoặc kêu oan thì lãnh đạo đơn vị cùng Kiểm sát viên trực tiếp tham gia, phối hợp với Cơ quan điều tra ngay từ đầu.
- Tích cực đề ra yêu cầu điều tra, đảm bảo yêu cầu điều tra về những vấn đề quan trọng, cần thiết cho việc giải quyết vụ án và Cơ quan điều tra chưa điều tra, yêu cầu cụ thể và khả thi, không yêu cầu chung chung. Việc yêu cầu điều tra bám sát quá trình giải quyết vụ án bảo đảm tính chủ động kịp thời, không để mất dấu vết do thời gian, các đối tượng thông cung… ;Trong quá trình điều tra, Kiểm sát viên đã bám sát tiến độ điều tra, thường xuyên đôn đốc, cập nhật các tài liệu, chứng cứ mới thu thập để đề ra yêu cầu điều tra đồng thời chủ động xây dựng kể hoạch và thực hiện các hoạt động điều tra của Kiểm sát viên theo luật như: Hỏi cung bị can, đối chất…
Xin lấy ví dụ 1 vụ mua bán ma túy với khối lượng ma túy mua bán rất lớn, các đối tượng đều có nhiều tiền án tiền sự về ma túy, sử dụng phương thức mua bán ma túy một cách khá tinh vi, khi bị bắt các đối tượng đều không nhận tội, Viện kiểm sát đã chủ động tham gia phối hợp với Cơ quan điều tra ngay từ đầu, bám sát hoạt động điều tra, nắm rõ các chứng cứ buộc tội hiện có cần được củng cố, bổ sung để bảo đảm căn cứ và hợp pháp đã kịp thời đề ra yêu cầu điều tra như: Tổ chức thực nghiệm điều tra (để khảng định lời khai của người làm chứng); Lấy dấu vân tay trên túi xách; Lấy lời khai người lái xe taxi; Lấy lại lời khai người dưới 16 tuổi với đầy đủ thành phần tham gia… Những nội dung yêu cầu điều tra của Viện kiểm sát được thực hiện ngay đã củng cố vững chắc chứng cứ buộc tội.
Nhìn chung, tăng cường hoạt động công tố trong khởi tố và điều tra đã giúp cho đơn vị nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác, nhiều năm qua không có trường hợp nào bị oan hay bỏ lọt tội phạm, hạn chế tối đa sai sót về tố tụng. Công tác phối hợp liên ngành duy trì tốt, không có án trả hồ sơ điều tra bổ sung.
Tuy vậy vẫn còn một số cán bộ, Kiểm sát viên ở một số vụ chưa thật sự chủ động làm tốt hoạt động công tố trong quá trình điều tra. Biểu hiện như:
- Vẫn còn thói quen chờ kết quả điều tra của Cơ quan điều tra một cách thụ động. Hoạt động hỏi cung không chủ động phối hợp với Điều tra viên ngay từ khi khởi tố điều tra mà để đến khi kết thúc điều tra mới phúc cung.
- Chưa xây dựng được kế hoạch kiểm sát điều tra bằng văn bản trong đó có các nội dung yêu cầu điều tra tiến độ, thời gian, các bước và biện pháp tiến hành trực tiếp các hoạt động điều tra cụ thể… Dẫn đến một số yêu cầu điều tra chất lượng không cao, thiếu tính toàn diện kịp thời và khả thi; một số hoạt động trực tiếp tiến hành điều tra của Kiểm sát viên còn mang tính hình thức, lấy chỉ tiêu.
- Công tác phối hợp với Cơ quan điều tra có lúc, có vụ chưa chủ động phối hợp tốt từ Kiểm sát viên – Điều tra viên đến cấp Phó liên ngành để kịp thời giải quyết những khó khăn vướng mắc phát sinh cũng như về đường lối xử lý dẫn đến một số vụ án còn phải gia hạn điều tra không đáng phải gia hạn hoặc nếu Kiểm sát viên chủ động phối hợp đôn đốc xử lý thì có thể không cần thiết phải gia hạn; Công tác phối hợp có lúc có việc vẫn còn có ý kiến trái chiều phản án vấn đề “quyền anh, quyền tôi” giữa các cơ quan thực hành tố tụng.
Để đáp ứng nhiệm vụ của Kiểm sát viên trong quy định Luật tố tụng hình sự 2015 cũng như yêu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm trong tình hình mới và đặc biệt nếu để xảy ra oan sai trong giai đoạn này theo luật định hầu hết trách nhiệm bồi thường thuộc Viện kiểm sát, vì vậy tăng cường trách nhiệm công tố trong khởi tố - điều tra là một yêu cầu tất yếu bắt buộc đối với Kiểm sát viên hình sự.
Đỗ Văn Chiều - VKS Kim Sơn